Jubbega

Jubbega

Jubbega is een dubbel streekdorp dat in de late Middeleeuwen is ontstaan. Eerst als agrarisch dorp langs de verbindingsweg van Oudeschoot naar Donkerbroek in Ooststellingwerf die vroeger de Binnenweg werd genoemd en nu de Schoterlandseweg heet. Het was de ontsluiting voor de verspreid staande bebouwing. Ten zuiden van deze as lag ook nog de buitenweg, maar die was in het midden van de 19de eeuw al vervallen.

In het zuiden strekten zich hooilanden naar de vallei van de Tsjonger uit. Dit gedeelte van het dorp heet Jubbega–Schurega. Daar heeft in het oosten de kerk gestaan maar die is al vroeg vervallen en afgebroken zodat het kerkhof achterbleef. Nabij de driesprong van de vrij nieuwe weg naar Gorredijk is in de 20ste eeuw verdichting in de bebouwing gegroeid. Daar werd in opdracht van grietman Martinus van Scheltinga in 1713 aan de Kerklaan een nieuwe kerk gebouwd: een eenvoudige zaalkerk met een driezijdige koorsluiting. Het houten torentje is pas in 1910 op de voorgevel geplaatst. Vlak erbij staat de kloeke pastorie in een opmerkelijke mengstijl van traditionalisme en expressionisme, in 1920 gebouwd naar ontwerp van P.H. van Lonkhuyzen. Aan de Schoterlandseweg 55 staat de lange lagere school met een onderwijzerswoning uit 1917 die in de details sierlijkheden van de Jugendstil vertoont. Aan het begin van de P.W. Janssenweg is in 1933 een ambachtsschool met onderwijzerswoning gebouwd. Aan de Schoterlandseweg staan verder onder meer vriendelijke burgerwoningen uit de tussenoorlogse jaren, waaronder een reeksje met gebroken kappen. Daarnaast staat op nummer 93 een blokvormige woning, wellicht ooit winkel, uit ongeveer 1930 met opvallend uitkragend rood metselwerk en een gebroken kap. Bij de kruising vormen aan de Gorredijksterweg twee reeksen van traditionalistische twee-onder-een-kapwoningen uit ongeveer 1948 een vriendelijke begeleiding. Dit type woningen is ook verderop aan deze weg, de nummers 60-66 en 75-77, te vinden, nabij de kruising met de Schoterlandse Compagnonsvaart waar ook de inmiddels niet meer in gebruik zijnde zuivelfabriek werd gebouwd. In de landerijen ten zuiden van Jubbega-Schurega staan enkele boerderijen.

Aan de Nijeberkoperweg staat bij de in de jaren 1886/’88 gekanaliseerde Tsjonger een witgeschilderde sluiswachterwoning in de chaletstijl. Het is een van de reeks van dergelijke wachterwoningen die omstreeks 1890 langs de Tsjonger zijn gebouwd. De wachterwoning ligt bij de tweede sluis in de Tsjonger, die wel veranderingen onderging maar met woning en een slanke, ijzeren flapbrug een fraai ensemble vormt. Ten noorden van de weg lagen hoge venen en daar kwam in de loop van de 18de eeuw als gevolg van de turfwinning een tweede woonkern tot ontwikkeling nabij de in 1774 gebouwde derde sluis in de Schoterlandse Compagnonsvaart.

Langs de wijken die het veen in werden gegraven om voor ontwatering en vervoersinfrastructuur te zorgen, vestigden zich de veengravers in heidehutten. Daardoor werd het gebied tussen de Binnenweg en de Schoterlandse Compagnonsvaart, de zogenoemde Kompenije, een streek van spreekwoordelijke armoede. Hier heeft de P.W. Janssen’s Friesche Stichting omstreeks 1900 goed werk verricht door arbeiderswoningen en kleine ‘boerenspultsjes’ voor landarbeiders te bouwen. Er staan nog een paar aan de P.W. Janssenweg nabij de kruising Luxemburg. Na de activiteiten van deze filantropische stichting ontplooiden de woningbouwverenigingen na het in werking treden van de Woningwet hun activiteiten. Ook de sporen van de vroege georganiseerde volkshuisvesting worden geleidelijk schaarser. Een fraaie reeks volkswoningen uit ongeveer 1930 staat nog aan de Belgische wijk. Langs de Schoterlandse Compagnonsvaart is in de tussenoorlogse jaren bebouwing tot stand gekomen. Aan de zuidzijde vrij gesloten bebouwing van vooral woonhuizen, aan de noordzijde losser en met een aantal boerderijen. Na de Tweede Wereldoorlog toen deze streek een rechtstreekse verbinding met de Gorredijksterweg had gekregen, zijn aan de zuidzijde van de streek flinke uitbreidingen gegroeid. Dat was in belangrijke mate te danken aan de woningbouwvereniging die hier grote aantallen woningen heeft gebouwd. In de Compagnonsvaart zijn dammen gelegd en met het omzomen van bomen is deze een sfeervolle woongracht geworden.

Jubbega staat samen met buurdorp Hoornsterzwaag ook wel bekend als De Kompenije. De dorpen zijn al ruim 400 jaar oud en zijn met name bekend door de veenafgravingen uit de 18e en 19e eeuw. In die periode werd de Schoterlandse Compagnonvaart gegraven met om de 200 meter een zijkanaal (de wijken). Dit unieke wijkenpatroon is zowel in Jubbega en Hoornsterzwaag nog altijd duidelijk zichtbaar.

De dorpen liggen ten oosten van Heerenveen en staan ook bekend om de eigenzinnige bevolking: de Kompenijsters. Jubbega heeft een multifunctionele accommodatie met o.a. een sporthal, een gymzaal, een bibliotheek, restaurants, onderkomens voor ouderen- en jongerenwerk en dertig zorgwoningen.

Het dorp kent daarnaast diverse recreatieve voorzieningen. Er is bijvoorbeeld een hertenkamp, een windhondenrenbaan, een ijsbaan, een natuurzwembad en een jeu de boules baan. Verschillende speeltuintjes, een midgetgolfbaan en een kinderboerderij, “De Koppenjan”, maken de het dorp ook aantrekkelijk voor kinderen.

Ook op het gebied van kunst en cultuur(historie) heeft De Kompenije het nodige te bieden. Er zijn verschillende galerieën, een museum met oude Kreidlers en twee oude kerkjes worden regelmatig gebruikt voor optredens en exposities.

Jubbega wordt nog steeds wel aangeduid als “Jubbega 3e sluis”. Die naam verwijst naar de sluis in de Schoterlandse Compagnonsvaart die vroeger ter hoogte van het huidige centrum lag. De sluis is verdwenen, maar de vaart geeft het dorp nog steeds een idyllisch karakter. Het dorp kent bovendien een paar fraaie oude gebouwen, waaronder een aantal kerken, de vroegere ambachtschool en de voormalige zuivelfabriek. In de omgeving zijn verschillende mooie wandel- en fietsroutes uitgestippeld, die bij uitstek geschikt zijn om het typerende landschap en de prachtige natuur rond het dorp te ontdekken.

Het Nederlandse Kampioenschap Brommersprint en het Noord Nederlands Oldtimerevenement met de Gekke Zwarte Race zijn evenementen waar jaarlijks duizenden bezoekers op af komen. Verder wordt, sinds 1962, om de vijf jaar de Expansie georganiseerd, een consumentenbeurs die door 30.000 mensen wordt bezocht.

Tenslotte vindt u in en rond Jubbega diverse restaurants, café’s en slaapgelegenheden, waaronder vier minicampings en een grote camping, compleet met pannenkoekboerderij, pottenbakken, een kinderboerderij en een grote speeltuin.

Tekst: Plaatselijk Belang Jubbega-Hoornsterzwaag
Voorbehoud en Auteursrecht