Hoornsterzwaag
Hoornsterzwaag is een streekdorp aan de Schoterlandseweg in het oosten van de gemeente, dat tot in de tweede helft van de 19de eeuw zeer dun bevolkt is gebleven. Het dorp had wel een eigen kerk. De verbindingsweg van Oudeschoot naar Donkerbroek in Ooststellingwerf die vroeger de Binnenweg werd genoemd en nu de Schoterlandseweg heet, was de ontsluiting voor de verspreid staande bebouwing. Ten zuiden van deze as strekten zich hooilanden naar de vallei van de Tsjonger uit: ten noorden van de weg lagen hoge venen.
De dorpskerk staat aan de Schoterlandseweg op een vrij hoog kerkhof. Het is een zaalkerk met een driezijdig gesloten koor. In de voorgevel van het eenvoudige gebouw vertellen de jaartalankers dat het gebouwtje in 1621 tot stand is gekomen. Andere berichten melden dat het in 1761 is geweest. De kerk die er nu staat is in 1856 nog eens in gele steen verbouwd. De klokkenstoel die er lang heeft gestaan, is in 1972 afgebroken. In 1788 meldde de Tegenwoordige Staat van Friesland: ‘Het Kerkje benevens de Boereplaatsen liggen aan den rydweg naar Donkerbroek in Ooststellingwerf, zeer vermaaklyk in ’t geboomte. In ’t Noorden van dit Dorp heeft men hooge veenen, en in ’t Zuiden naar de Kuinder, of Tjonger, meest laage Hooilanden.’
De venen zijn tot turf gewonnen en de turf werd over de noordelijk gelegen Schoterlandse Compagnonsvaart vervoerd. De landerijen zijn daarna in cultuur gebracht, al resteren ook bospercelen en fraaie lanen. Dat gebeurde tot in de jaren dertig en toen zijn er landarbeidershuizen, waarvan aan de Dekemawei en het Rogmounepaed nog exemplaren zijn te vinden, en boerderijen ontwikkeld. Na de oorlog zijn hier en daar nieuwe ontginningsboerderijen gebouwd. Aan de Schoterlandseweg is de meeste bebouwing na de oorlog tot stand gekomen. In de flauwe bocht staat op de nummers 1-15 een mooie reeks traditionalistische woningen uit ongeveer 1948. Dicht daarbij is op de nummers 19-21 een karakteristieke dubbele woning in expressionistische stijl uit ongeveer 1925 te vinden.
Algemeen
Hoornsterzwaag staat samen met buurdorp Jubbega ook wel bekend als de Kompenije. De dorpen liggen in het prachtige gebied ten oosten van de Heerenveen en kennen diverse recreatieve voorzieningen. Er is bijvoorbeeld een hertenkamp, een windhondenrenbaan, een ijsbaan, een natuurzwembad en een jeu de boules baan. Verschillende speeltuintjes, een midgetgolfbaan en een kinderboerderij, “De Koppenjan”, maken de dorpen ook aantrekkelijk voor kinderen.
Ook op het gebied van kunst en cultuur(historie) heeft De Kompenije het nodige te bieden. Er zijn verschillende galerieën, een museum met oude Kreidlers en twee oude kerkjes worden regelmatig gebruikt voor optredens en exposities.
Jubbega wordt nog steeds wel aangeduid als “Jubbega 3e sluis”. Die naam verwijst naar de sluis in de Schoterlandse Compagnonsvaart die vroeger ter hoogte van het huidige centrum lag. De sluis is verdwenen, maar de vaart geeft het dorp nog steeds een idyllisch karakter. Het dorp kent bovendien een paar fraaie oude gebouwen, waaronder een aantal kerken, de vroegere ambachtschool en de voormalige zuivelfabriek.
In de omgeving van De Kompenije zijn verschillende mooie wandel- en fietsroutes uitgestippeld, die bij uitstek geschikt zijn om het typerende landschap en de prachtige natuur rond de dorpen te ontdekken.
Er worden verschillende evenementen georganiseerd, waarvan het Nederlands Kampioenschap Brommersprint hier niet ongenoemd mag blijven: een heel bijzondere happening waar jaarlijks duizenden bezoekers op afkomen.
Tenslotte vindt u in en rond De Kompenije diverse restaurants, café’s en slaapgelegenheden, waaronder een gezellige camping.
Tekst: Plaatselijk Belang Jubbega-Hoornsterzwaag
Voorbehoud en Auteursrecht
